آبخوانداری؛ ضرورت امروز و فردای کشور

واقع شدن ایران بر روی کمربند خشک جهان، تغییرات اقلیمی، تغییر الگوی بارش از برف به بارش های رگباری و سیل آسا، تشدید رخداد وقایع حدی بارش و سیلاب، کشور ما را در شرایطی قرار داده است که از یک سو با سیل های مخرب و ویرانگر با خسارات سنگین درگیر است و از سوی دیگر با مشکلات کم آبی و خشکسالی مواجه می باشد.

این در شرایطی است که از مجموع حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش های کشور حدود ۷۰ درصد آن تبخیر می گردد و از طرفی بدلیل اضافه برداشت از سفره های آب زیرزمینی با تخلیه آبخوان های کشور روبرو هستیم. به نحوی که از ۶۰۹ دشت کشور حدود ۴۰۰ دشت که از دشت های مهم تولیدی و  سکونتی کشور هستند، با بیلان منفی در شرایط بحرانی قرار دارد و در معرض خطر جدی فرونشست زمین و مرگ آبخوان است. این موضوع، مخاطره بسیار جدی برای  کشور است که در صورت عدم چاره اندیشی، چشم انداز روشنی برای منابع طبیعی در آینده نیست. بلکه با تشدید روند بیابان زایی، طوفان های گرد و غبار، ناپایداری کشاورزی و سکونتگاه های روستایی و مهاجرت های اقلیمی، مشکلات عدیده زیستی، اقتصادی و اجتماعی را بدنبال دارد.

حال با این اوصاف که خالی شدن آبخوان های زیرزمینی به اعتقاد کارشناسان، ابرچالش کشور در حوزه آب به شمار می رود و کشور با تشدید سیلاب ها و هدر رفت حجم عظیم آب (علاوه بر خسارت سیل) و از طرف دیگر آبخوان های خالی و زمین تشنه مواجه است، راهکار درست چیست؟

گسترس بیش از حد سدسازی در سرزمین خشک ایران با  مشکلات فراوان و انتقادات جدی روبروست. بعلاوه نگهداشت آب در سطح بدلیل تبخیر زیاد منجر به از دست رفتن بخشی از منابع آب می گردد. از طرفی رجوع به دانش بومی نیاکان ما در جای جای پهنه سرزمینی کشور نیز بر الگوهای پایدار سنتی در استحصال باران و تکیه بر بهره گیری از ابداع ارزشمند کاریز (قنات) دلالت دارد که این روزها با وضعیت وخیم آبخوان ها، حال و روز خوشی ندارند. پس چه باید کرد؟

آبخوانداری؛ پس انداز آب در بانک زمین 

سرزمین تشنه ایران که در سالهای اخیر شاهد گذر حجم  عظیم سیلاب بر پهنه خود در مدت کوتاه و تداوم خشکی طولانی مدت پس از آن است، دارای ۶۳ میلیون هکتار اراضی کاملا نفوذپذیر با آبخوان های خالی در  زیر زمین می باشد، بیش از هر چیز دیگر به نفوذ باران و سیلاب به درون زمین نیازمند است. موضوع مهمی که رسالت ذاتی آبخوانداری است و تقویت ذخیره "آب سبز" در خاک و "آب آبی" در آبخوان چاه ها، چشمه ها و قنوات از نتایج آن می باشد. احیای قنوات خشک شده که بعضا" طی دو دهه گذشته بی آب بودند و افزایش ۳ برابری آبدهی قنوات در حوزه های تحت پوشش طرح های آبخیزداری و آبخوانداری طی یکسال اخیر از جمله اثربخشی مثبت اینگونه طرح های حیاتی و زیربنایی است. 

حفظ حیات دشت ها 

در گرو اجرای طرح های آبخوانداری 

ارزیابی پژوهشگران نشان می دهد، هر هکتار آبخوانداری حداقل ۱۰۰۰ مترمکعب و هر هکتار آبخیزداری ۵۳۰ مترمکعب  در سال آب به زمین نفوذ می دهد. از مجموع عرصه های طبیعی نفوذپذیر کشور، ۲۲ میلیون هکتار نهشته کواترنر و ۹ میلیون هکتار آن را مخروط های افکنه تشکیل می دهند که آبرفت های درشت دانه آن از نفوذپذیری بسیار بالا و ظرفیت تغذیه و ذخیره آب قابل ملاحظه ای برخوردار هستند. در این میان ۱۱.۲ میلیون هکتار عرصه های مستعد مشرف به دشت های بحرانی است که ظرفیت و اولویت اجرای "طرح آبخوانداری و پخش سیلاب بر عرصه آبخوان های کشور" است.

آبخوانداری؛

 تبدیل تهدید سیل به فرصت ذخیره آب در آبخوان

سیل و خشکسالی دو روی یک سکه اند که بصورت متوالی و بعضا" حتی بصورت توامان، مناطق مختلف کشور ما را متاثر می سازند و در ابعاد گسترده حیات اقتصادی و اجتماعی مناطق و زندگی مردم را تحت تاثیر قرار می دهد. به عقیده کارشناسان، آبخوانداری یکی از اولویت های اصلی کشور در مدیریت بارش، ارتقای بهره وری نزولات آسمانی، پیشگیری از تشدید سیل و خسارات آن، بهره گیری از فرصت سیلاب و پایداری آب محسوب می گردد که در صورت توسعه در کشور قادر است سالانه بیش از ۴۰ میلیارد مترمکعب آب در دل زمین ذخیره نماید. 

اجرای طرح های آبخوانداری و آبخیزداری، کنترل اضافه برداشت از آب های زیرزمینی، افزایش بهره وری آب، توسعه آب اندوز، افزایش آگاهی های عمومی و مشارکت بهره برداران از جمله راهکارهای نجات آب در کشور به شمار می روند که بصورت مکمل هم در صورت توجه به آنها می توان به آینده کشور امیدوار ماند. 

لذا تا فرصت محدود باقی است، باید اقدام کرد. تصویب "طرح آبخوانداری و پخش سیلاب بر عرصه آبخوان های کشور" و سرمایه گذاری لازم در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری برای امروز و فردای کشور است.