گسترش مطالعات آبخیزداری ؛ نیاز امروز و فردای هرمزگان

استان هرمزگان بعنوان یکی از قطب های فعال و مطرح آبخیزداری در کشور با دارا بودن پیشینه و سابقه تاریخی و  برخورداری از دانش بومی غنی آبخیزداری با شیوه های متنوع حفاظت و بهره برداری از منابع آب و خاک، استحصال باران، مدیریت سنتی سیلاب و تغذیه آبخوان به روش چاه های نزو، و از سوی دیگر بواسطه واقع شدن بر روی کمربند خشک جهان و شرایط اقلیمی خاص بعنوان میزبان همیشگی سیل و خشکسالی شناخته می شود. قرار گرفتن در خروجی حوزه آبخیز کشور در بزرگ حوزه خلیج فارس و دریای عمان، میزبان سیلاب های ورودی از استان های همجوار در محل تخلیه به خلیج فارس و دریای مکران است. این در حالی است که علاوه بر سیلخیزی بالا به دلیل حساسیت سازندهای زمین شناسی استان در بیش از 6 میلیون هکتار دارای فرسایش خاک بیش از میزان متوسط کشوری می باشد. از طرفی بعلت اضافه برداشت از سفره آب زیرزمینی و تخلیه آبخوان های ساحلی، علاوه بر بیلان منفی 38 دشت مهم تولیدی و سکونتی استان و فرونشست زمین در برخی از دشت های مهم نظیر دشت میناب، آبخوان های این استان با پیشروی جبهه آب شور دریا به سمت آبخوان های ساحلی و تخریب کیفیت آب زیرزمینی نیز مواجه است.
تحت این شرایط و با توجه به اثربخشی فعالیت های آبخیزداری و آبخوانداری در استان و گسیل تقاضاهای مردمی از سراسر استان به ارگان متولی (اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هرمزگان - معاونت آبخیزداری) و در کنار آن آستین بالا زدن مردم و ورود خیرین و نیکوکاران به بخش آبخیزداری و تشکیل مجمع خیرین این حوزه در هرمزگان بعنوان اولین مجمع خیرین در سطح کشور در این بخش، همه حکایت از ضرورت توجه ویژه تصمیم سازان، تصمیم گیران و برنامه ریزان توسعه استان به این بخش و معالاٌ آماده سازی بستر توسعه اینگونه فعالیت های ارزشمند مورد خواست مردم در استان دارد. در این میان گسترش مطالعات آبخیزداری در فاز تفصیلی - اجرایی در سطح حوزه های آبخیز از ضروریات اولیه به حساب می آید. برنامه ریزی برای ارتقای سطح مطالعات موجود با برنامه انجام مطالعات تفصیلی - اجرایی در سطح 270 هزار هکتار از حوزه های آبخیز استان در کنار مطالعات کلی و جامع نظیر شناسایی کانون های بحران فرسایش خاک در سطح استان و همچنین مطالعات جامع سیلخیزی استان در سال جاری از سوی دستگاه مسئول، گامی مهم در این راستا ارزیابی می گردد.

سطوح دارای مطالعات توجیهی و تفصیلی - اجرایی آبخیزداری در استان هرمزگان

فهرست بهای آبخیزداری و منابع طبیعی سال 1396

سازمان برنامه و بودجه به استناد نظام فنی و اجرایی کشور و آیین نامه استانداردهای اجرایی طرح های عمرانی، فهرست بهای پایه رشته آبخیزداری و منابع طبیعی سال 1396 مصوب شورای عالی فنی جهت برآورد عملیات اجرایی در این حوزه ابلاغ نموده است.
دانلود فایل

مطالعات جامع سیلخیزی؛ گامی مهم در برنامه ریزی مدیریت سیل در هرمزگان

مطالعات جامع سیلخیزی در سطح حوزه های آبخیز استان هرمزگان از جمله طرح های پایه ای و ضروری در این خطه از کشور به حساب می آید، چرا که هرمزگان در زمره سیلخیزترین نقاط کشور به شمار می رود که با توجه به شرایط اقلیمی و نوع رزیم بارندگی رگباری با شدت بالا، همواره بعنوان یکی از سه استان سیلخیز کشور با مشکلات سیل و خسارات آن مواجه بوده است به نحوی که حتی در شرایط حاکم بودن خشکسالی با سیل نیز دست به گریبان بوده و از دوردست ترین مناطق استان در شهرستان بشاگرد تا شهر بندرعباس بعنوان مرکز استان از مخاطرات سیل و خسارات ناشی از آن مصون نیستند و همه ساله سیل در مناطق مختلف استان به تاسیسات زیربنایی، اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی آسیب وارد می نماید و علاوه بر خسارات مالی و ایجاد مشکلات برای شهروندان متاسفانه در برخی از موارد موجب جان باختن تعدادی از هموطنان نیز گردیده است.

لذا با توجه به وضعیت استان، اجرای طرح مطالعات جامع سیلخیزی در جهت اهداف کلان آبخیزداری و مدیریت حوزه های آبخیز استان با تاکید بر اولویت موضوع پیشگیری در مدیریت سیلاب ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد. انجام این طرح مطالعاتی منتج به شناسایی درجه سیلخیزی مناطق استان به تفکیک حوزه های آبخیز، تعیین مناطق سیلگیر، پهنه بندی خطر سیلاب و شناخت نقاط بحرانی در مواجهه با خطر سیل، ارائه اطلاعات کامل به منظور امکان برنامه ریزی صحیح در تعیین کاربری های متناسب اراضی با لحاظ معضل سیل و همچنین شناسایی بهتر اولویت های طرح آبخیزداری و پیشگیری و مهار سیل در سطح استان و به حداقل رساندن خسارات ناشی از سیل در هرمزگان خواهد شد.

سیل بهمن ماه 1395 - محور بندرعباس به شرق استان (منطقه جلابی)

سیل بهمن ماه 1395 - قلعه قاضی

سیل شهر بندرعباس - اسفندماه 1393

همزیستی با سیلاب؛ الگوی بهینه مدیریت سیل

سیل رخدادی طبیعی و جزو ذات اقلیم مناطق خشک نظیر بخش وسیعی از پهنه سرزمین ایران خاصه در جنوب کشور نظیر استان هرمزگان و دیگر استان های مشابه است. سیل را باید از منظر اکولوژیک بعنوان واقعیتی اقلیمی در اینگونه مناطق نگاه کرد. البته این را نباید از نظر دور داشت که اغلب آنچه که امروزه تحت عنوان طغیان سیل و خسارات آن مطرح میشود، بیشتر مربوط به دخل و تصرف نادرست در مسیر سیلاب و دخالت هایی است  که منجر به تشدید سیل و بروز خسارت می گردد. از قبیل ساخت و ساز در بستر، حریم رودخانه ها، آبراهه ها، مسیل ها و دشت های سیلابی، تغییر نادرست کاربری اراضی و استقرار در پهنه های سیلگیر است که در حقیقت نوعی عدم رعایت قواعد اکولوژیک و نادیده گرفتن قوانین طبیعت محسوب می گردد که واکنش سیل و خسارات آن، بازخورد طبیعی برخورد نادرست ما با این واقعیت در طبیعت و عدم به رسمیت شناختن سیل و محدوده آن می باشد.

بنابراین بروز سیل های طبیعی به خصوصیات هر منطقه برمی گردد و بر این اساس نباید با این واقعیت مبارزه و مقابله کرد، بلکه فقط از تشدید مخاطرات آن پیشگیری کرد. از نگاه دیگر سیلاب خود ظرفیت مناسبی برای همه نقاط خصوصاٌ برای مناطق خشک به شمار میرود. سیلاب علاوه بر فراهم نمودن امکان آبشویی در خاکهای دارای املاح نامناسب، بدلیل دارا بودن مواد مغذی باعث بهبود حاصلخیزی اراضی می گردد. در مناطق خشک و کم آب بهره برداری از ظرفیت سیلاب برای ذخیره و جبران کمبود آب بسیار مغتنم می باشد. من حیث المجموع اکوسیستم طبیعت و چرخه حیات در طبیعت از بالادست تا پایین دست در سطح یک حوزه آبخیز و در یک کلام اکوسیستم های خشکی و دریا، سطح زمین و زیرزمین وابسته به سیلاب است و این حقابه اکولوژیکی است که باید باشد تا طبیعت زنده بماند و انسان هم از آن بهره ببرد. بهره ای که در سایه رعایت قواعد اکولوژیک طبیعت و رویکرد و رفتار مناسب با سیلاب باشد. تحت این شرایط است که نه تنها از سیل آسیب نمی بیند، بلکه از فواید بسیار آن نیز بهره مند می گردد.موضوع مهمی که تحت عنوان همزیستی با سیلاب قابل نامگذاری است. اصلی که پیشینیان ما در خطه هرمزگان قدیم بر پایه دانش بومی به آن پایبند بودند و براساس آن عمل می نمودند و همچنان در برخی مناطق استان با بهره گیری از آن دانش در سخت ترین شرایط محیطی با زندگی سازگار با سیلاب برای ایجاد بارش و وقوع سیلاب فریضه نماز و دعای طلب باران بجا می آورند و سیلاب را نعمت بزرگی برای آب انبارها، کشتزارها و نخلستان ها و حفظ محل زندگی خود می دانند. هنوز افرادی هستند که کماکان به رسم دیرین در زمان بروز سیلاب در سیاهی میانه های شب هنگام به دل سیلاب زده و مانع از دست رفتن این منبع حیاتی می گردند که مدتها به انتظار آن نشسته بودند. باید این فرهنگ بومی را پاس داشت و با به رسمیت شناختن محدوده های سیلاب، حقابه اکوسیستم های طبیعی را در تمامی موارد رعایت نمود. مطالعه درست سیلاب و شناخت کامل ما از این پدیده، در کنار آموزش و فرهنگ سازی می تواند نسل ما را به نسل همزیسته با سیلاب بدل نماید.

پایش و رفتارسنجی پدیده های فرسایش گالی و فرونشست زمین در استان هرمرگان

دو پدیده فرسایش خاک از نوع حاد آبکندی (خندقی) و فرونشست زمین در برخی از دشت های استان، برنامه ریزی در جهت انجام مطالعات دقیق به منظور پایش کانون های بحرانی فرسایش گالی و فرونشست زمین به منظور دستیابی به راهکارهای علمی مناسب در جهت شناخت جامع از پدیده های مذکور و مکانیسم عمل آنها به منظور پیشگیری از وقوع چالش های مزبور و مهار کانون های موجود ضرورتی انکار ناپذیر است.

عدم رعایت قواعد اکولوژیک، بهره برداری نامناسب و بیش از ظرفیت از منابع سرزمین از مهمترین علل وقوع پدیده های فوق به شمار می روند. 40 کانون فرسایش گالی در سطح استان هرمزگان شامل محدوده های حاد آبکندی در مناطق مختلف استان از جمله بوچیر گاوبندی، کندران و گزیر بندرلنگه، نیدان بستک، فارغان احمدی، حسن لنگی بندرعباس، گوربند میناب، گونمردی، گزان بزین، همزانگ و بندگرمان سیریک، شیرآهن و گابریک جاسک و 2 کانون فرونشست زمین در دشت های میناب و نازدشت رودان شناسایی شده است که با توجه به گستره وسیع دامنه تبعات پدیده های گالی و فرونشست زمین بر پایداری اکوسیستم های طبیعی و حیات اقتصادی و اجتماعی مناطق، پایش عرصه های مزبور در جهت مهار عوامل ناپایداری و حفظ تعادل اکولوژیک عرصه های طبیعی و اکوسیستم حوزه های آبخیز استان در دستور کار ارگان اجرایی متولی منابع طبیعی آبخیزداری استان قرار گرفته دارد. امید است با اجرای این طرح با مشارکت موسسات معتبر بین المللی نظیر مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان (GFZ) بتوان گام موثری به منظور کنترل پدیده های نامطلوب فوق و پیشگیری از وقوع آن در استان و کشور برداشت.

لازم بذکر است نشست زمین و ایجاد فروچاله های دشت میناب علاوه بر تخریب آبخوان زیرزمینی و اختلال جدی در تولید کشاورزی دشت میناب و اشتغال و معیشت مردم، مشکلات اجتماعی و تبعات متعدد دیگری نیز بدنبال داشته و همچنین گسیختگی زمین در دشت ناز رودان و ایجاد شکاف چند کیلومتری در دشت مذکور حیات ذخیره گاه جنگلی و کشاورزی منطقه را با مخاطرات جدی مواجه ساخته است. در رابطه با کانون های بحرانی گالی استان، فرسایش خاک و از بین رفتن اراضی در دو سایت بحرانی گالی کندران بندرلنگه و حسن لنگی بندرعباس موجب تهدید روستا و اراضی زراعی این مناطق گردیده و بعنوان مطالبه جدی مردم مطرح می باشد که از سوی متولیان امر در سال جاری مورد توجه قرار گرفته است.

تصاویری از فرونشست زمین و ایجاد فروچاله در دشت میناب

تصاویری از گسیختگی زمین و ایجاد شکاف در نازدشت رودان

تصاویری از گالی حوزه آبخیز کندران بندرلنگه