ثبت وقایع سیل هرمزگان

وقایع سیل استان بر روی پایگاه اطلاعاتی بانک سیل سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور ثبت می گردد. بدون تردید برنامه ریزی و مدیریت جامع حوزه های آبخیز مستلزم در دست بودن آمار و اطلاعات دقیق از پارامترهای دخیل است. در این میان با توجه به رگباری بودن بارش ها و سیلخیز بودن استان این امر در هرمزگان از ضرورت بالایی برخوردار می باشد. به نحوی که همه ساله مناطق مختلف استان در اغلب بارندگی ها با مشکلات و خسارات متعدد ناشی از سیل مواجه هستند که خسارات جانی و مالی فراوانی را به مردم استان وارد می نماید.

 برنامه آبخیزداری بر پیشگیری و مهار سیل از طریق مدیریت حوزه های آبخیز و کنترل رواناب ها از سرمنشا شکل گیری سیلاب در بالادست معطوف است. برای اولویت بندی مناطق پر خطر سیل و برنامه ریزی درست در جهت پیشگیری از سیل نیازمند اطلاعات دقیق از مناطق مختلف استان هستیم که در این راستا  کلیه وقایع و رخدادهای سیل و خسارات وارده ناشی از آن در سطح استان بصورت مستمر در قالب کاربرگ های مخصوص شامل موقعیت رخداد سیل، حوزه آبخیز اصلی و فرعی، محدوده تحت تاثیر سیلاب، میزان بارندگی، خسارات جانی و مالی و ... توسط معاونت آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در بانک سیل ثبت می گردد.

شایان ذکر است تاکنون تعداد 152 رخداد سیل از استان هرمزگان در قالب کاربرگ های اطلاعات بانک سیل سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور به ثبت رسیده است که بیشترین رخدادهای سیل مربوط به شهرستان های بندرعباس و میناب می باشد.

شناسایی 40 کانون بحرانی فرسایش گالی در هرمزگان

 با اجرای طرح شناسایی کانون های بحرانی فرسایش گالی در استان هرمزگان از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، 40 کانون بحرانی فرسایش خندقی (گالی) در 10 منطقه در سطح استان هرمزگان شناسایی و ثبت گردیده است. محدوده های حاد آبکندی در مناطق مختلف استان از جمله بوچیر گاوبندی، کندران و گزیر بندرلنگه، نیدان بستک، فارغان احمدی، حسن لنگی بندرعباس، گوربند میناب، گونمردی، گزان بزین، همزانگ و بندگرمان سیریک، شیرآهن و گابریک جاسک شناسایی و با بررسی اراضی گالی خیز نقشه پهنه بندی خطر فرسایش گالی در استان هرمزگان تهیه گردیده است. دره ی ستاره ها در جزیره قشم از نمونه های شناخته شده در زمره ی جاذبه های گردشگری است که با مکانیسم فرسایش گالی ایجاد شده است.

حساسیت خاک، بارش های با شدت زیاد، تغییر کاربری اراضی، مهاجرت در اثر خشکسالی، رها سازی اراضی دیم، تخریب پوشش گیاهی، عدم مدیریت سیلاب، دخالت های انسانی در انحراف و تمرکز سیلاب و اقدامات عمرانی نادرست از جمله عوامل اصلی ایجاد و گسترش کانون های گالی در استان به شمار می روند که منجر به تشکیل گالی ها و خندق های عمیق به عمق یک تا 10 متر با نرخ جابجایی بیش از 300 متر در سال در استان هرمزگان گردیده است.

تخریب اراضی، هدررفت خاک، خسارت به عرصه های منابع طبیعی، اراضی کشاورزی، ابنیه و تاسیسات زیربنایی، تهدید روستاها و اماکن مسکونی، رسوب زایی و تشدید رسوبگذاری در مسیل ها، سازه های آبی و بنادر از جمله تبعات فرسایش گالی است که بالا بردن سطح آگاهی مردم نسبت به این پدیده، عدم دخل و تصرف نادرست در طبیعت، ممانعت از تخریب منابع طبیعی، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی و مدیریت رواناب ها در سطح حوزه های آبخیز از بالادست با اجرای طرح های آبخیزداری بویژه سامانه های آبگیر باران و احیای پوشش گیاهی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه در کنترل گالی در شرایط استان هرمزگان به شمار می رود.

در برخی از مناطق استان، نظیر دشت کندران بندرلنگه و دشت حسن لنگی بندرعباس، مهار گالی مطالبه اجتماعی و دغدغه جدی مردم شده است. در این راستا اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با انجام مطالعات کنترل گالی در فاز تفصیلی – اجرایی و تهیه طرح در سطح 25800 هکتار از حوزه های آبخیز کانون های بحرانی که تخریب اراضی، تهدید روستا و تاسیسات زیربنایی را بدنبال دارد که امید است با اختصاص اعتبارات لازم در سال 1396 فاز نخست طرح عملیاتی گردد.

گالی حوزه کندران بندرلنگه

گالی دشت حسن لنگی بندرعباس

قدمت فعالیت کنترل گالی در استان هرمزگان

   فرسایش خندقی یا گالی (Gally Erusion) یکی از اقسام فرسایش خاک است که توسط آب ایجاد می گردد و از آن بعنوان آبکند نیز نام برده میشود. این نوع فرسایش که از اشکال حاد و بحرانی فرسایش خاک به شمار می رود، بیشتر در اراضی دشتی با خاکهای ریزدانه و دارای املاح انحلال پذیر دیده می شود که اغلب سبب از بین رفتن خاکهای حاصلخیز اراضی کشاورزی و مرتعی می گردد. گالی ها معمولاً بصورت پنجه ای به سوی اراضی بالادست پیشروی می کند و قسمت فعال گالی که سر خندق یا هدکت نام دارد، باعث خوردگی اراضی بالادست و انتقال رسوبات آن به مناطق پایین دست می شود. در اصطلاح محلی در برخی از مناطق هرمزگان گالی را خرند (kharand ) یا خران (kharran) نیز می نامند.

فرسایش خندقی (گالی) در حوزه آبخیز کندران بندرلنگه

  این نوع فرسایش، بدلیل نوع رژیم بارندگی منطقه و حساسیت خاک به فرسایش، در بسیاری از مناطق استان به چشم می خورد. اقدامات مردمی در زمینه کنترل گالی و مدیریت عرصه های گالی خیز با وجود دانش بومی آبخیزداری در هرمزگان دارای سابقه ای طولانی است. قدمت سازه های ساروجی موجود که موجب تثبیت گالی در برخی از نقاط استان نظیر دشت گزیر گردیده است به حدود 400 سال می رسد که شاید با توجه به عدم اطلاع دقیق از اولین اقدامات صورت گرفته در این زمینه مقارن با تاریخچه مدیریت گالی در کشور باشد.       

منطقه گزیر در شهرستان بندرلنگه یکی از این مناطق است که اقدامات خوبی، در راستای کنترل گالی و حفاظت خاک، توسط مردم انجام گرفته است. احداث بندهای ساروجی از سازه هایی است که جهت کنترل گالی مورد استفاده بوده است. این سازه ها در قسمت پایین پنجه زهکش و در نقاطی که امکان اتصال و تحکیم تکیه گاه وجود داشته، ساخته شده است. ارتفاع مفید بندها از نکات ظریفی است که بیشترین تاثیر را بر مهار هدکت ها و جلوگیری از پیشروی آنها داشته است. این ارتفاع به گونه ای تنظیم می گردد که با ایجاد تیغه ای از آب به ضخامت حدود یک متر بر روی پیشانی هدکت از حرکت گالی به سمت بالادست جلوگیری می نماید. کارکرد این نوع سازه های سنتی علاوه بر کنترل گالی، با مهار رسوبات در پشت بند، سبب بازیافت اراضی نیز می گردد. بطور کلی با مدیریت سنتی سیلاب در سطح دشت، از تمرکز آب و پتانسیل ایجاد گالی جلوگیری می شود.

عل (Al) سازه سنتی جهت کنترل گالی و حفاظت خاک در دشت گزیر بندرلنگه

تثبیت گالی و استقرار پوشش گیاهی موید کارکرد اثربخش این دانش بومی آبخیزداری است

   اجرای سازه در اینگونه ساختگاه ها با مشکلاتی مواجه می باشد. از جمله اینکه بدلیل سست بودن زمین، اتصال سازه به تکیه گاه بخوبی انجام نمی گیرد که این امر با توجه به املاح زیاد در خاک، باعث شستشوی زیر تکیه گاه و آسیب دیدگی سازه می گردد. مردم در گذشته با پی بردن به این موضوع، با احداث دستک های قوسی جانبی بنام گوش (Goosh) و دستکهای مستقیم بصورت آنکراژ در امتداد محور سازه، به نوعی تکیه گاه را تحکیم و سازه را پایدار می نمودند. همچنین به منظور جلوگیری از پای پینگ و شستشوی زیر سد، بخشی از ارتفاع مفید بند را با خاک مناسب دارای شن و ماسه و مخلوط در قسمت سراب پر می نمایند که این امر از نظر اصول فنی در پایداری چکدام ها و سدهای اصلاحی بصورت علمی نیز تایید و توصیه می گردد.

   از دیگر روشهای کنترل گالی، روش "خاره سنگ" است. در این شیوه بوته های خشکیده و شاخ و برگ درختان خاردار و سنگ در محل پیشروی سر هدکت قرار داده و بدینوسیله هدکت تثبیت و از حرکت گالی جلوگیری بعمل می آید.  

"خاره سنگ" شیوه سنتی تثبیت هدکت و کنترل گالی (دهتل بستک 1394)

نمونه ای از بندهای کنترل گالی دشت گزیر

اجرا شده بر اساس الگوی برگرفته از تلفیق دانش بومی و نوین توسط معاونت آبخیزداری

نمایی از گالی های تثبیت شده در بالادست سازه آبخیزداری

 (جلوگیری از پیشروی گالی به سمت اراضی کشاورزی و استقرار پوشش گیاهی)

شروع بارانی سال 1396 در هرمزگان

آغاز سال جدید در استان هرمزگان مقارن با بارندگی بود و امروز اول فروردین و شروع نوروز سال یکهزار و سیصد و نود و شش این خطه از ایران بزرگ در جنوب کشور و مرکز آن شهر زیبای بندرعباس بعنوان مقصد گردشگری کشور هوای بهاری بی نظیری توام با بارش ملایم باران دارد. مسافران نوروزی در این موقعیت از سواحل، بنادر و جزایر دیدنی خلیج فارس و پهنه مکران در سواحل دریای عمان در محدوده استان هرمزگان دیدن می کنند.
سفر دریایی به جزایر بکر و زیبای هندورابی، هرمز، لارک، هنگام، ابوموسی و ... و در کنار آن خرید از مراکز تجاری بندرعباس، قشم، کیش و همچنین طبیعت فوق العاده هرمزگان که امسال رخت سبز بهار را به تن دارد گردشگران را بخود می خواند تا لذت آرامش و خاطره ای ماندگار را از این زمان و مکان با خود به یادگار ببرند.  
جنگل های حرا در خور مردو بندرخمیر، طبل و لافت جزیره قشم و خور آذینی سیریک، ارتفاعات و مناطق کوهستانی نظیر کوه گنو بعنوان ذخیره گاه زیستکره، کوه هماگ، کوه شب، کوه پردی، سایت طرح های آبخیزداری با مخازن پرآب که همه ساله در ایام نوروز و بویژه در روز طبیعت و سیزده بدر پذیرای گردشگران طبیعت هستند، شهرها، روستاها و مناطق مختلف استان همه و همه و بعلاوه مردمان خونگرم و باصفای هرمزگان در این هوای خوب میزبان میهمانان از سراسر کشور خواهند بود.

  "سالی که نکوست از بهارش پیداست"

امید آنکه این ضرب المثل شیرین فارسی نوید بخش سالی خوب و پرباران برای استان هرمزگان باشد.