هرمزگان سهم خوبی از دومین بارش زمستانه دشت کرد

در پی بارندگیهای خوب صورت گرفته طی روزهای 28 و 29 دیماه سال جاری در سطح استان هرمزگان، 750 طرح آبخیزداری بطور کامل آبگیری و سرریز شدند. حجم کل نزولات جوی مهار شده در پشت سازه های آبخیزداری استان اعم از سیستم های پخش سیلاب،  سدها و بندهای خاکی و سنگی ملاتی و دیگر سازه های آبخیزداری آبگیری شده طی این مرحله از بارش زمستانه مجموعا" افزون بر 100 میلیون مترمکعب برآورد شده است.

 با بارش های انجام شده در دو نوبت طی دیماه امسال، حدود 30 درصد از ظرفیت سالانه سازه های آبخیزداری در سطح استان آبگیری شد. در این مرحله بارندگی، سیریک با 98 میلی متر و ابوموسی با 4/8 میلی متر به ترتیب بیشترین و کمترین میزان بارش استان را بین مراکز شهرستانها به خود اختصاص دادند. بیشترین میزان آبگیری طرحهای آبخیزداری در حوزه شرق استان در سطح شهرستانهای سیریک، بشاگرد، میناب و رودان اتفاق افتاده است. در این میان طرحهای آبخیزداری حوزه کنارجو و سراردود شهرستان سیریک با ذخیره 3 میلیون مترمکعب بارش، رکورد دار بیشترین میزان آبگیری بودند. وقوع سیل و طغیان رودخانه ها در مناطقی از شرق استان بویژه رودخانه گابریک در شهرستان جاسک موجب بروز خساراتی نیز گردید.  

 استحصال بارش های اخیر در مخازن طرحهای آبخیزداری در شرایط دوره خشکسالی طولانی حاکم بر استان در جهت حفظ تعادل اکولوژیک و پایداری اکوسیستم مناطق استان بسیار مهم ارزیابی می گردد و امید است با کنترل ریزشهای جوی صورت گرفته و تقویت پوشش گیاهی استان، خسارات خشکسالی سنوات گذشته به عرصه های منابع طبیعی استان ترمیم گردد. 

اولین بارش زمستانه سال جاری، همه مناطق هرمزگان را در بر گرفت

امسال هرمزگانی ها زمستان را متفاوت از سالهای پیش آغاز کردند. شروع فصل زمستان همزمان با هوای سرد و کم سابقه بود به نحوی که برخی از مناطق مرتفع استان دمای صفر و حتی بعضاٌ زیر صفر درجه را در ابتدای فصل تجربه کردند. وقوع بارش سراسری در سطح استان طی دو روز اخیر پس از مدت ها انتظار به هرمزگان طراوت خاصی داده است. بارندگی پریشب از غرب استان باریدن گرفت و طی دیروز و دیشب شهر بندرعباس نیز شاهد بارش خوبی بوده است. حوزه شرق نیز از امروز شاهد بارندگی است و بر اساس پیش بینی ها ادامه خواهد داشت.  

بارش ها ملایم و با شدت کم و بصورت پوشش سراسری انجام شده است. شهرستان های رودان و بندرلنگه با بیش از 50 میلی متر بارش، بیشترین میزان بارش این نوبت را به خود اختصاص دادند. در بعضی مناطق سیلاب جاری شده و برخی از سازه های آبخیزداری آبگیری شدند. با توجه به شرایط بارندگی اخیر، پوشش گیاهی و عرصه های منابع طبیعی از نزولات این مرحله از بارش بخوبی بهره مند شده اند. 

و کلام آخر اینکه در این شرایط بار دیگر با مردم زلزله زده شهرستان بستک ابراز همدردی می کنیم. چرا که تحت شرایط سخت حاکم بر زندگی مردم پس از وقوع زلزله با بارندگی انجام شده به مصائب آنان افزوده شده و با موج کاهش دمای پیش بینی شده در روزهای آتی لازم است مسئولین امر تمهیدات مناسبی ببینند.

چاه های نزو Nezoo ؛ سیستم سنتی تغذیه آبخوان زیرزمینی در هرمزگان

مردم هرمزگان با توجه به محدودیت های اقلیمی و خشکی محیطی این خطه، از دیرباز اقدامات مختلفی را در زمینه بهره برداری از منابع آب و خاک و استحصال باران، که بصورت سنتی و تجربی توسط خود مردم کسب شده، مورد استفاده قرار می دهند.

سامانه های سطوح آبگیر باران ، مدیریت و بهره برداری سنتی از سیلابها ، جداسازی آب شور و شیرین ، حفظ خاک ، بهره برداری از اراضی شیبدار و زراعت سیلابی مجموعه اقداماتی است که توسط مردم در منطقه خشک هرمزگان، جزایر و کرانه های خلیج فارس و سواحل دریای عمان مورد استفاده قرار می گیرد. این گنجینه شناسایی شده شامل شیوه های سنتی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و خاک است که با بررسی اجمالی اهداف و کارکردها، جانمایی و مکانیابی ، چگونگی طراحی، اجرا و بهره برداری معرفی گردیده اند. در این مجال چاه های نزو بعنوان یکی از نمونه های ارزشمند دانش بومی آبخیزداری در استان هرمزگان به اجمال معرفی می گردد : 

این چاهها با عمق حدود 30 تا 35 متر به داخل سفره آب زیرزمینی نفوذ کرده اند. دیواره چاه از سطح زمین تا کف از مصالح سنگ و ساروج پوشش داده شده است و کف چاه فاقد پوشش ساروجی بوده است. این حلقه چاهها طوری طراحی شده اند که آبهای ذخیره شده در بندآب ها، پس از رسوبگذاری کامل و زلال شدن توسط یک دریچه که در دیواره چاه و در زیر پشته خاکی بالا دست ایجاد شده، به چاه انتقال یابند. این دریچه همانند دریچه کنترل بین بندآب ها دارای یک مجرا بوده و براحتی قابل باز کردن و بستن در صورت نیاز می باشد. اطراف دریچه ها با سنگ و ساروج برای جلوگیری از فرسایش دیواره ها مهار شده است و دریچه ها در ارتفاعی بالاتر از کف بندآب قرار گرفته اند تا از انتقال رسوبات اولیه و جمع شدن آن در پشت دریچه تغذیه چاه جلوگیری کنند.  به گفته اهالی تقریبا هر 4 تا 5 بندآب یک چاه داشته است و به طور تقریب در حدود 400 حلقه چاه تغذیه ای در این دشت وجود داشته و آب شیرین منطقه کنگ و لنگه را تامین می کرده است. چاهها از نظر موقعیت مکانی نیز طوری طراحی و ساخته شده اند که در هنگام آبگیری بندآب ها، لبه چاه در ارتفاعی بالاتر از سطح آب ذخیره شده در بندآب باشد و به راحتی  بتوان از روی بند ها به آن دسترسی پیدا کرد. بر روی هر چاه یک چرخ نصب شده که توسط نیروی حیوانات مثل گاو در زمانهای مورد نیاز برای شرب و یا کشاورزی، آب از آن استخراج می شده است. که در گویش محلی بنام چاه چرخ گاوی مشهور بوده است. یعنی آب چاهها با نیروی گاو و بوسیله دلو استخراج می شده است. هنوز هم محل گاو کش این چاه ها مشخص و قابل رویت است. 

برای ساخت آن ابتدا چاهها را از سطح ایستابی تا یک متر بالاتر از سطح زمین سنگ و ساروج کرده و پوششی برای جلوگیری از تخریب دیواره­های چاه در هنگام تزریق آب به درون چاه ایجاد می­گردد(شکل3). از راه تونلی که در 30 سانتیمتری از سطح زمین ایجاد گردیده و دارای دریچه ساروجی می­باشد، که در مواقع بارندگی و پس از ته­نشست رسوبات آن را باز کرده و آب تمیز و بدون رسوب را به درون چاه تزریق می­کنند. برای کنترل رسوبات،  در جلو چاه بندهایی با حجم­های مختلف (در برخی موارد تا حجم 80000 متر مکعب) برای ذخیره نزولات آسمانی و هدایت هرزآبها به درون بندآبها ایجاد می­گردد. پس از یک یا دو روز که رسوبات کاملاً ته­نشست شد با باز کردن دریچه تونل، آب به درون چاه تزریق می­گردد.

اشکال زیر تصاویر مربوط به سیستم تغذیه سنتی آبخوان زیرزمینی با شیوه ی چاه های نزو در دشت گزیر بندرلنگه را نشان می دهد.

تصاویر چاه های نزو - دشت گزیر بندرلنگه

(مدیریت رواناب و تغذیه آبخوان با تزریق مستقیم آب و حذف عبور آب از لایه های گچی و املاح نامناسب)   

اجزای سیستم چاه نزو

نمایی از درون چاه نزو با دیواره سنگ و ساروج و دریچه ورود آب به داخل چاه

  

نمایش سیلاب مهار شده در بند آب و تزریق به درون چاه نزو