معرفی دانش بومی آبخیزداری در هرمزگان - دربند و کش بند

امروزه توجه به دانش بومی در زمینه آب و خاک، بدلیل کارکردهای مطلوب آن و بویژه اطمینان از سازگاری بالا و حفظ توازن بوم شناختی و همچنین همراهی و مشارکت مردمی از اهمیت بسزایی برخوردار است.آنچه به گردآوری و تدوین دانش بومی در سالهای اخیر اهمیت مضاعف بخشیده است، ضرورت دستیابی به فن آوری و دانش مناسبی است که در عین پاسخگویی به نیازهای رو به رشد جوامع، منابع محدود طبیعی را نیز به گونه ای پایدار مورد بهره برداری قرار دهد.رسیدن به این دانش مناسب، تنها از راه تلفیق دانش رسمی و دانش بومی میسر است.بنابراین هر اقدامی برای گردآوری دانش بومی آبخیزداری و بهره گیری از این حکمت دیرین و تلفیق آن با علوم نوین در شرایط کنونی امری ضروری است.مردم هرمزگان با توجه به محدودیت های اقلیمی و خشکی محیطی این خطه، از دیرباز اقدامات مختلفی را در زمینه بهره برداری از منابع آب و خاک و استحصال باران، که بصورت سنتی و تجربی توسط خود مردم کسب شده، مورد استفاده قرار می دهند.

سامانه های سطوح آبگیر باران ، مدیریت و بهره برداری سنتی از سیلابها ، جداسازی آب شور و شیرین ، حفظ خاک ، بهره برداری از اراضی شیبدار و زراعت سیلابی مجموعه اقداماتی است که توسط مردم در منطقه خشک هرمزگان، جزایر و کرانه های خلیج فارس و سواحل دریای عمان مورد استفاده قرار می گیرد. این گنجینه شناسایی شده شامل شیوه های سنتی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و خاک است که با بررسی اجمالی اهداف و کارکردها، جانمایی و مکانیابی ، چگونگی طراحی، اجرا و بهره برداری معرفی گردیده اند.

در این مقال به معرفی اجمالی سازه های دربند و کش بند بعنوان یکی از الگوهای دانش بومی آبخیزداری در استان هرمزگان می پردازیم :

دربند و کش بند (Darband & Kashband)

چکدام های دربند و کش بند از جمله سازه های سنتی و بومی آبخیزداری هستند که توسط بومیان هرمزگانی در آبراهه های مناطق کوهستانی جهت ایجاد بستر کشت و زرع احداث می گردند. این نوع بندهای کوتاه واحدهای معیشت مردم محلی به شمار می روند و در نظام حقوق عرفی محلی آبراهه ها  و دره های سبز شده با احداث دربندها و کش بندها دارای مالک مشخص و صاحب حق و حقابه می باشد.

دربندها بصورت چکدام های عرضی کوتاه بصورت عمود بر جریات آب با ارتفاع تقریبی 1 تا 1.5 متر احداث می شوند و پس از رسوبگذاری در سالهای بعد افزایش ارتفاع داده میشوند. کش بندها به مثابه سیل بند های حاشیه رودخانه باعث حفاظت و بازیافت اراضی حاشیه آبراهه ها و ایجاد بستر کشت و حفظ رطوبت در خاک پشت آن می گردد. دربندها و کش بندها عمدتا از جنس خشکه چین بوده و با مصالح سنگ ساخته می شوند هر چند دربندهای بلند به ارتفاع 3-2.5 متر با سنگ و سیمان احداث می گردند. نخل (درخت خرما)، سیر و مرکبات از ارقام شاخص محصولات کشاورزی است که در دربندها و کش بندهای هرمزگان کشت می شوند. شهرستان بشاگرد در حوزه های آبخیز جگین، گابریک و سدیج و همچنین بخش های از شهرستان میناب در مجاورت بشاگرد دارای بیشترین گسترش دربند و کش بند هستند.

آبخیزداری استان هرمزگان با هدف توسعه مشارکت مردم، بروز رسانی و بهره برداری بهینه از اینگونه سازه های اثربخش بومی با توزیع سیمان و نهال نخل بعنوان نهاده دولتی و تامین سنگ و اجرای آن توسط مردم در توسعه چکدام های مذکور بویژه در حوزه آبخیز سد جگین در بشاگرد کوشیده است. تعدیل سرعت سیلاب، کاهش فرسایش خاک، مهار رسوب، استحصال زمین زراعی، تغذیه و تداوم زه آب و چشمه های پایین دست، ذخیره آب در رسوبات پشت بند و تامین رطوبت مورد نیاز کشت از اهداف و اثرات احداث سازه های دربند و کش بند در هرمزگان به شمار می روند. بر اساس برآورد موجود بیش از 4000 سازه دربند و کش بند در استان هرمزگان ساخته شده است.

دربندهای احداث شده در سطح حوزه آبخیز جگین - بشاگرد هرمزگان

کش بند - روستای دستگردناگرد بشاگرد - استان هرمزگان

کاشت سیر در کش بند های روستای درکاه بشاگرد - 1396

نمایی از منازل کپری روستای درکاه بشاگرد


خرما و سیر دو محصول ارگانیک تولیدی در دربندها و کش بندهای بشاگرد هرمزگان