وضعیت فرسایش خاک استان در مقایسه با شاخص کشوری و جهانی

میزان فرسایش و رسوبگذاری در مخازن سدها در کشور به استناد آمار وزارت نیرو به حدود 250 میلیون متر مکعب در سال میرسد. بعبارت دیگر سالانه 250 میلیون متر مکعب از حجم مخازن سدها کاسته می شود. با این وضعیت عمر مفید سدها طی  ۵۰ سال آینده به پایان خواهد ‌رسید، در حالی که عمر مفید سد در کشورهای توسعه یافته حدود یکصد سال است. 

بر اساس گزارش سال ۲۰۰۵ میلادی دانشگاه کلمبیا، ایران از بین ۱۴۰کشور مورد مطالعه در رتبه 133 ‪  ‪   از نظر فرسایش خاک قرار دارد. میزان فرسایش خاک در جهان 75 میلیارد تن است که سهم ایران حدود دو میلیارد تن و حدود سه برابر متوسط فرسایش خاک در آسیا است.

باید توجه داشت که حد مجاز فرسایش در حوزه های آبخیز به شرح زیر می باشد:

در زمین های دست نخورده                      2/1 تن در هکتار در سال

در زمین های تحت کشت اصولی               4 تن در هکتار در سال

در زمین های تحت کشت غیر اصولی         5/12 تن در هکتار در سال

در حالیکه میزان فرسایش مجاز در ایران بسیار فراتر از میزان آن در بعضی از کشورها است. بطور مثال در کشور امریکا 5/2 تا 5/11 تن در هکتار در سال، در چکسلواکی 1 تن در هکتار در سال و در ایران 15 الی 20 تن در هکتار در سال (بطور میانگین 7/16 تن در هکتار در سال) می باشد. میانگین فرسایش در دنیا 5/1 تن در هکتار در سال است.

بر اساس گزارش مطالعات آبخیزداری، انجام گرفته در معاونت آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، میزان فرسایش خاک در بیش از 6 میلیون هکتار از سطح حوزه های آبخیز استان افزون بر 20 تن در هکتار در سال و در برخی از حوزه های آبخیز نظیر بخش های زیادی از حوزه های آبخیز شرق استان در سازندهای مارن مکران این میزان بالغ بر 30 تن در هکتار در سال و بطور میانگین میزان متوسط فرسایش خاک در استان هرمزگان 2/26 تن در هکتار در سال برآورد گردیده است. بر این اساس میزان فرسایش خاک در استان هرمزگان بیش از متوسط کشوری و جهانی است.

شدت زیاد فرسایش در هرمزگان متاثر از چهار عامل اصلی شامل ؛ نوع رژیم بارندگی رگباری با شدت زیاد، گسترش سازندهای زمین شناسی حساس به فرسایش بویژه مارن های مکران و سازندهای میشان، وضعیت توپوگرافی و شیب زمین و همچنین تراکم ضعیف تاج پوشش گیاهی ( درصد بالای اراضی لخت و فاقد پوشش گیاهی) می باشد.

 خسارتهای اقتصادی ناشی از ایجاد فرسایش و مشکلات حاصل از رسوبات تولید شده حاصل از فرسایش، خصوصا در زمینه کم نمودن عمر مفید سدها و از بین رفتن خاک کشاورزی و . . . بر همگان روشن است.

پیامدهای فرسایش در کشور را می توان در دو بعد فرسایشی و تولید رسوب به شرح زیر مورد بررسی قرار داد.

 از لحاظ فرسایش: 

از بین رفتن خاک ارزشمند کشاورزی و کاهش عملکرد محصول و کاهش حاصلخیزی خاک.

افزایش روان آب سطحی و در نتیجه افزایش پتانسیل سیلخیزی و قدرت تخریبی سیل در اراضی.

از بین رفتن (کاهش) منابع آبهای زیرزمینی، پوشش گیاهی مرتعی و جنگلی.

تخریب و از بین بردن تاسیسات، ابنیه، جاده ها، خطوط انتقال نیرو، خطوط انتقال آب، نفت، گاز، خطوط مواسلاتی روستا ها و زمین های کشاورزی پایین دست و ایجاد خسارتهای مالی، جانی و اقتصادی که بطور معمول در صورت بروز انواع خاصی از اشکال فرسایش خصوصا زمین لغزش بوجود می آیند.

از لحاظ ایجاد رسوب

رسوبگذاری در مخازن سدها و کاهش عمر مفید آنها.

کاهش ظرفیت عبور سیلاب در رودخانه ها و در نتیجه افزایش احتمال بروز سیل.

ایجاد خسارت در تجهیزات نیروگاهی، ایستگاههای پمپاژ، سازه های آبگیری.

رسوبگذاری در کانالهای آبیاری و افزایش هزینه های نگهداری.

رسوبگذاری در بنادر و سواحل و ایجاد اشکال در پهلوگیری شناور ها در اسکله ها

افزایش توان تخریبی رودخانه ها در زمان وقوع سیل و درنتیجه افزایش میزان خسارات در تمامی ابعاد اقتصادی، مالی و جانی.

افزایش توان تخریبی رودخانه ها و در نتیجه افزایش تعداد وقوع زمین لغزش ها در دامنه های مشرف به رودخانه که نتیجه آن ایجاد فرسایش بیشتر و افزایش مضاعف میزان رسوبات بدلیل سقوط دامنه های ناپایدار مجاور بداخل رودخانه و حمل آن به پایین دست می باشد.

تصویر زیر وضعیت فرسایش خاک در دامنه های مشرف به رودخانه در حوزه آبخیز کاهکن از زیرحوزه های حوزه آبخیز جگین در منطقه بشاگرد را نشان می دهد.