وبلاگ باران - آبخیزداری و آبخوانداری ایران

ارئه مطالب و مقالات در خصوص آبخیزداری، آبخوانداری و مدیریت حوزه های آبخیز کشور

وبلاگ باران - آبخیزداری و آبخوانداری ایران

ارئه مطالب و مقالات در خصوص آبخیزداری، آبخوانداری و مدیریت حوزه های آبخیز کشور

قدمت فعالیت کنترل گالی در استان هرمزگان

فرسایش خندقی یا گالی (Gally Erusion) یکی از اقسام فرسایش خاک است که توسط آب ایجاد می گردد و از آن بعنوان آبکند نیز نام برده میشود. این نوع فرسایش که از اشکال حاد و بحرانی فرسایش خاک به شمار می رود، بیشتر در اراضی دشتی با خاکهای ریزدانه و دارای املاح انحلال پذیر دیده می شود که اغلب سبب از بین رفتن خاکهای حاصلخیز اراضی کشاورزی و مرتعی می گردد. گالی ها معمولاً بصورت پنجه ای به سوی اراضی بالادست پیشروی می کند و قسمت فعال گالی که سر خندق یا هدکت نام دارد، باعث خوردگی اراضی بالادست و انتقال رسوبات آن به مناطق پایین دست می شود. در اصطلاح محلی در برخی از مناطق هرمزگان گالی را خرند (kharand ) یا خران (kharran) نیز می نامند.

فرسایش خندقی (گالی) در حوزه آبخیز کندران بندرلنگه

این نوع فرسایش، بدلیل نوع رژیم بارندگی منطقه و حساسیت خاک به فرسایش، در بسیاری از مناطق استان به چشم می خورد. اقدامات مردمی در زمینه کنترل گالی و مدیریت عرصه های گالی خیز با وجود دانش بومی آبخیزداری در هرمزگان دارای سابقه ای طولانی است. قدمت سازه های ساروجی موجود که موجب تثبیت گالی در برخی از نقاط استان نظیر دشت گزیر گردیده است به حدود 400 سال می رسد که شاید با توجه به عدم اطلاع دقیق از اولین اقدامات صورت گرفته در این زمینه مقارن با تاریخچه مدیریت گالی در کشور باشد.

منطقه گزیر در شهرستان بندرلنگه یکی از این مناطق است که اقدامات خوبی، در راستای کنترل گالی و حفاظت خاک، توسط مردم انجام گرفته است. احداث بندهای ساروجی از سازه هایی است که جهت کنترل گالی مورد استفاده بوده است. این سازه ها در قسمت پایین پنجه زهکش و در نقاطی که امکان اتصال و تحکیم تکیه گاه وجود داشته، ساخته شده است. ارتفاع مفید بندها از نکات ظریفی است که بیشترین تاثیر را بر مهار هدکت ها و جلوگیری از پیشروی آنها داشته است. این ارتفاع به گونه ای تنظیم می گردد که با ایجاد تیغه ای از آب به ضخامت حدود یک متر بر روی پیشانی هدکت از حرکت گالی به سمت بالادست جلوگیری می نماید. کارکرد این نوع سازه های سنتی علاوه بر کنترل گالی، با مهار رسوبات در پشت بند، سبب بازیافت اراضی نیز می گردد. بطور کلی با مدیریت سنتی سیلاب در سطح دشت، از تمرکز آب و پتانسیل ایجاد گالی جلوگیری می شود.

عل (Al) سازه سنتی جهت کنترل گالی و حفاظت خاک در دشت گزیر بندرلنگه

تثبیت گالی و استقرار پوشش گیاهی موید کارکرد اثربخش این دانش بومی آبخیزداری است

اجرای سازه در اینگونه ساختگاه ها با مشکلاتی مواجه می باشد. از جمله اینکه بدلیل سست بودن زمین، اتصال سازه به تکیه گاه بخوبی انجام نمی گیرد که این امر با توجه به املاح زیاد در خاک، باعث شستشوی زیر تکیه گاه و آسیب دیدگی سازه می گردد. مردم در گذشته با پی بردن به این موضوع، با احداث دستک های قوسی جانبی بنام گوش (Goosh) و دستکهای مستقیم بصورت آنکراژ در امتداد محور سازه، به نوعی تکیه گاه را تحکیم و سازه را پایدار می نمودند. همچنین به منظور جلوگیری از پای پینگ و شستشوی زیر سد، بخشی از ارتفاع مفید بند را با خاک مناسب دارای شن و ماسه و مخلوط در قسمت سراب پر می نمایند که این امر از نظر اصول فنی در پایداری چکدام ها و سدهای اصلاحی بصورت علمی نیز تایید و توصیه می گردد.

از دیگر روشهای کنترل گالی، روش "خاره سنگ" است. در این شیوه بوته های خشکیده و شاخ و برگ درختان خاردار و سنگ در محل پیشروی سر هدکت قرار داده و بدینوسیله هدکت تثبیت و از حرکت گالی جلوگیری بعمل می آید.